Son yıllarda, radikal biçimde yeni ve proaktif bir dış politika stratejisi uygulayan Özbekistan’ın liderliği, uluslararası kuruluşlarla pratik işbirliği kurmaya özel önem verdi. Aynı zamanda öncelikli alanlardan biri de Birleşmiş Milletler ve onun uzmanlaşmış yapılarıyla çok yönlü etkileşimin geliştirilmesi ve güçlendirilmesidir.
Taşkent bugün özellikle Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC), BM Orta Asya Önleyici Diplomasi Bölgesel Merkezi (UNRCCA), Uluslararası Göç Örgütü ile (IOM) ve diğer BM kuruluşlarının temaslarını kapsamlı bir şekilde genişletiyor. Aynı zamanda onlarla etkileşim içinde Orta Asya’da güvenlik ve istikrarın sağlanmasına ve uluslararası ilişkiler sistemindeki rolünün artırılmasına büyük önem veriyor.
Özbekistan’ın BM ile ortaklığının yoğunlaşması sayesinde, Orta Asya’da karşılıklı güvene ve iyi komşuluğa dayalı, karşılıklı yarar sağlayan yeni bir işbirliği atmosferinin oluşturulmasında önemli ilerleme kaydedildi.
Sonuç olarak, bölge devletlerinin konsolidasyonu önemli ölçüde güçlendi; Orta Asya’nın sürdürülebilir kalkınmasını sağlamaya yönelik ortak bölgesel ve uluslararası girişimler, programlar ve projeler ortaya koyma ve uygulama konusunda daha aktif hale geldiler.
Yani, 1991’den sonraki dönemde. 2016’ya BM’de Orta Asya devletlerinin inisiyatifiyle yaklaşık 20 karar kabul edildi, ardından 2016’dan günümüze 18 karar kabul edildi.
Belgeler sürdürülebilir kalkınma, güvenlik, barış ve güvenin tesis edilmesi gibi önemli konuları yansıtıyordu. Bölgede su kaynaklarının korunması, iklim değişikliği ve ekoloji, radyasyon tehditlerinin önlenmesi. Gençlerin haklarının korunması ve hoşgörünün teşvik edilmesi konuları önemli bir yer tuttu.
Aynı zamanda Özbekistan, BM nezdinde Orta Asya’nın çıkarlarının desteklenmesinde aktif bir katılımcı haline geliyor. Yani, 2018-2022’de. Ülkemizin girişimiyle BM Genel Kurulunun “Orta Asya bölgesinde barış, istikrar ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için bölgesel uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesi” (Haziran 2018), “Eğitim ve dini hoşgörü” (Aralık 2018), “Aral Denizi bölgesinin çevresel yenilik ve teknoloji bölgesi ilan edilmesi hakkında” (Mayıs 2021) olmak üzere altı kararı kabul edildi.
Ayrıca, UNHRC çerçevesinde “COVID-19 salgınının gençlerin insan hakları açısından sonuçları hakkında” (Ekim 2021) ve UNESCO’da “Hiva süreci” (Kasım 2021), “Küresel medeniyetlerin kavşağında Orta Asya” uluslararası forumunun sonuçları (14-16 Eylül 2021. Hiva) kararı kabul edildi.
Özbek tarafının geliştirdiği Pandemi Sırasında Devletlerin Gönüllü Taahhütlerine İlişkin Kanun, Özbekistan’ın Kovid-19 ile mücadeleye yönelik küresel çabalara katkısı kapsamında BM Genel Kurulu’nda resmi belge olarak dağıtıldı.
Ayrıca, uluslararası topluma çok dinli ve kültürlerarası diyaloğu genişletme ve terörizmi önleme ve terörle mücadele konusunda çok taraflı işbirliğini destekleme çağrısında bulunan Taşkent ve Buhara Deklarasyonları da resmi BM belgeleri olarak kabul edildi.
Orta Asya’daki Orta Asya ülkelerinin BM bünyesinde başlattığı tüm kararların ve diğer belgelerin bütünlüğü, şüphesiz, siyasi, ekonomik, sosyal ve çevresel barışın sağlanmasında bölge devletleri ve uluslararası toplumun çabalarının birleştirilmesinde ciddi bir temel oluşturmuştur.
Özbekistan’ın etkileşim politikasını başarılı bir şekilde teşvik etmekBM ile birlikte aşağıdaki faktörler en önemli rolü oynadı: Öncelikle Özbekistan liderinin yoğun diplomasisi ve BM içindeki siyasi diyaloğun yoğunlaştırılması. Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş.Mirziyoyev’in siyasi iradesi sayesinde 2016 yılından bu yana Taşkent’te. BM Genel Kurulunun ve uzman kuruluşlarının faaliyetlerine aktif olarak katılmaktadır. Özellikle ülkemizin başkanı BM Genel Kurulunun 72., 75. ve 76. oturumlarının yanı sıra BM İnsan Hakları Konseyinin 46. oturumunun Üst Düzey Segmentinde yer aldı ve konuştu.
Bu dönemde, Ş.Mirziyoyev ile BM Genel Sekreteri A. Guterres arasında 3 toplantı (Haziran ve Eylül 2017 ve Nisan 2019’da) gerçekleşti ve bu, öncelikle karşılıklı yarar sağlayan işbirliğini geliştirmeye yönelik etkili önlemler, Orta Asya’nın bölgesel güvenliğinin ve sürdürülebilir kalkınmasının sağlanması konuları üzerinde kapsamlı bir şekilde tartışmayı ve anlaşmayı mümkün kıldı.
10-11 Kasım 2017’de Semerkant’ta BM himayesinde düzenlenen uluslararası konferansta Orta Asya devletlerinin “Orta Asya: tek geçmiş ve ortak gelecek, sürdürülebilir kalkınma ve karşılıklı refah için işbirliği” olduğunu belirtmek gerekir. yeni zorluklar ve tehditlerin öngörülmesinde Orta Asya ülkeleri arasında daha yakın ve eşgüdümlü işbirliğinin yanı sıra uluslararası ve bölgesel kuruluşlar ve ortak ülkelerle etkileşimlerinin gerekliliğini ilan etti. Aynı zamanda, bölgedeki güvenlik sorunları ve tehditlerle mücadelede BM’nin merkezi rolünün güçlendirilmesi ihtiyacı da vurgulandı.
Konferansın ardından kabul edilen bildiride delegeler, BM sisteminin tüm kurumlarının ve diğer uluslararası kuruluşların yanı sıra Orta Asya ülkelerinin ilgili ortak devletlerine, bölgesel güvenlik ve güvenlik konularında bölge devletleriyle işbirliğini artırmaları ve güçlendirmeleri çağrısında bulundu.
Ayrıca Eylül 2022’de gerçekleştirilen Semerkant ŞİÖ zirvesi çerçevesinde Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş.Mirziyoyev ile BM Genel Sekreter Yardımcısı R. DiCarlo arasında bir toplantı yapıldı ve bunun sonucunda pratik etkileşimin daha da geliştirilmesine yönelik tedbirlere ilişkin bir “Yol Haritası” kabul edildi.
Ayrıca 2022’de ve Ocak 2023 BM Genel Sekreter Birinci Yardımcısı A. Mohammed Özbekistan’ı ziyaret etti.
11 Özbekistan ile BM ve uzman kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek için pratik önlem planları kabul edilmiş ve uygulanmaktadır; bu, şüphesiz aynı zamanda Orta Asya’nın dış zorluklar karşısında dayanıklılığının arttırılmasına da yardımcı olmaktadır.
İkincisi, terörizme, uyuşturucu kaçakçılığına ve diğer ulusötesi zorluklara karşı mücadelede yapıcı bir gündemin teşvik edilmesi.
Bugün Özbekistan, 14 temel evrensel uluslararası hukuk belgesine taraftır ve uluslararası terörizme karşı küresel çabalara aktif olarak katılmaktadır.
Ülkemiz, terörle mücadelede ulusal ve uluslararası çabaları birleştirmeye yönelik kapsamlı, kolektif ve genel kabul görmüş yasal bir temel haline gelen BM Küresel Terörle Mücadele Stratejisi (GCS) de dahil olmak üzere bu tehdide karşı mücadeleyi ilk destekleyen ülkeler arasında yer aldı.
Özbekistan, BM GCS’nin uygulanmasına ilişkin 2011 yılında onaylanan Orta Asya Ortak Eylem Planı’nın aktif bir katılımcısı oldu. Bu Planın uygulanması, terörle mücadelede ortak ilke ve yaklaşımlar üzerinde bölgesel fikir birliğinin güçlendirilmesine, hem ikili hem de çok taraflı temelde etkin işbirliği mekanizmalarının oluşturulmasına, terörle mücadele potansiyelinin artırılmasına ve bölgenin güvenliğinin güçlendirilmesine olanak sağlamıştır.
Bu yöndeki pratik faaliyetlerin mantıksal bir devamı, 2022 yılında Taşkent’te düzenlenen “BM Küresel Terörle Mücadele Anlaşmasının Uygulanmasına İlişkin Ortak Eylem Planı Çerçevesinde Orta Asya Ülkelerinin Bölgesel İşbirliği” Yüksek Düzeyli Uluslararası Konferansının düzenlenmesiydi. Strateji”, Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev tarafından BM Genel Kurulunun 75. oturumunda önerildi.
Bu konferansın düzenlenmesi, yeni önceliklerin ve etkileşim alanlarının belirlenmesine, aşırılık ve terörizm tehditlerine karşı mücadelede bölgesel işbirliğine yeni bir ivme kazandırılmasına olanak sağladı. Forum sonucunda kabul edilen Taşkent Deklarasyonu ve BM Küresel Terörle Mücadele Stratejisinin Orta Asya’da uygulanmasına yönelik güncellenmiş Ortak Eylem Planı, bölgenin daha da sürdürülebilir kalkınması açısından büyük önem taşıyacaktır.
Aynı zamanda, bugün kendisine verilen görevlerin etkin bir şekilde uygulanabilmesi için, Orta Asya ülkeleri arasındaki etkileşimin sürekli izlenmesi ve koordinasyonuna yönelik mekanizmaların güçlendirilmesi gerekmektedir. Bu konuda
Ekim 2022’de Özbekistan ile BM Terörle Mücadele Ofisi arasında bir “Yol Haritası” imzalandı. Halihazırda Yol Haritası çerçevesinde BM Terörle Mücadele Ofisi’nin bölgede bir ofis açılması yönünde çalışmalar başlatıldı.
Aynı zamanda, BM CTU’su tarafından siber terörizmin büyümesi bağlamında ve dijital teknolojilerin terör amaçlı kullanımına etkili bir şekilde karşı koymak amacıyla Özbekistan, 2020’de kabul edilen Orta Asya’da Siber Güvenlik ve Yeni Teknolojiler Programını uygulama çabalarını yoğunlaştırdı.
Özellikle bu yılın 25-26 Eylül tarihlerinde. Taşkent’te ilk kez BM Orta Asya Önleyici Diplomasi Bölgesel Merkezi ile birlikte ilgili konularda bölgesel bir seminer düzenlenmesi planlanıyor. Etkinlik sırasında taraflar, Orta Asya’da siber terörizme karşı sanal bir ağ oluşturulmasını tartışmayı planlıyor.
Özbekistan ayrıca uyuşturucu ve suç alanındaki ulusötesi tehditlere karşı mücadelede BM ve onun uzman kuruluşlarıyla aktif olarak işbirliği yapmaktadır.
Özellikle etkin işbirliği yürütülüyor Ulusal ve bölgesel kapasiteyi güçlendirmek için tasarlanmış spesifik pratik projeler konusunda BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) ile birlikte. Taşkent’in girişimiyle 2021 yılında UNP ile birlikte 2022-2025 Orta Asya ülkelerine yönelik bölgesel bir Program geliştirildi ve imzalandı ve bu yöndeki çalışmalar için sağlam bir temel hazırlandı.
Özbekistan ayrıca UNODC ile Orta ve Güney Asya hemde Avrupa ülkelerini kapsayan Ortak Uyuşturucuyla Mücadele Eylem Planı geliştirmeyi planlıyor.
Uyuşturucu suçuyla mücadelede önemli kurumlardan biri, Taşkent’te başarıyla faaliyet gösteren Narkotik Uyuşturucu, Psikotrop Maddeler ve Bunların Öncülerinin Yasadışı Ticaretiyle Mücadele Orta Asya Bölgesel Bilgi Koordinasyon Merkezi’dir (CARICC). Bu sayede bu yöndeki koordinasyon ve işbirliği düzeyini önemli ölçüde artırmak mümkün oldu.
Bu konudaki çabaların devamı, Özbekistan Cumhurbaşkanı ile UNODC İcra Direktörü arasında 2021 yılında varılan anlaşma ve UNODC Bilgi Merkezi’nin Mayıs 2023’te Taşkent’te açılması oldu. Ana hedefleri, Afganistan sınırındaki Orta Asya ülkelerinin devlet sınırlarının güçlendirilmesini teşvik etmek ve yasa dışı uyuşturucu kaçakçılığı, ateşli silahlar, insan kaçakçılığı ve yasa dışı mali akışlarla mücadele etmektir.
Ayrıca bugün BM Terörle Mücadele Ofisi ve BM Uyuşturucu ve Suç Ofisi için terörle, şiddet içeren aşırıcılıkla, organize suçlarla ve hukuk adına terörün finansmanıyla mücadele konusunda adım adım eğitim kursları yürütmek üzere bir mekanizma kuruldu.
Üçüncüsü, Afganistan’da barış ve istikrarın sağlanması konularında işbirliğinin genişletilmesi.
Özbekistan, Afganistan’daki durumun yalnızca barışçıl, siyasi ve diplomatik yollarla çözülmesini her zaman savunuyor.
Aynı zamanda Özbekistan’ın Afgan yönündeki pragmatik ve yapıcı politikası da Şavkat Mirziyoyev’in Cumhurbaşkanlığı görevine seçilmesiyle bütünsel, kapsamlı ve dinamik bir karakter kazandı. Bu nedenle Taşkent, Afgan sorununun çözümüne yönelik çabalarını yoğunlaştırmış ve BM çerçevesinde Afganistan’daki durumu istikrara kavuşturmak için tüm ülkelerin çabalarının koordinasyonunu savunmaya devam etmektedir.
Özbekistan Devlet Başkanı’nın BM platformlarındaki tüm konuşmalarında Afgan sorununun çözümü konularına önemli bir yer verildiğini ve bu ülkede istikrarın sağlanmasına yardımcı olacak spesifik girişimlerin ortaya konulduğunu belirtmekte fayda var. Bunlar ayrıca Taşkent’in, Afgan meselesinin çözümünde BM’nin merkezi rolünü sürdürme konusundaki kararlılığını ve bu ülkede kalıcı barışı tesis etmek için tüm dünya toplumunun çabalarını birleştirme konusundaki ilgisini de gösteriyor.
Özellikle BM Genel Kurulunda Ş.Mirziyoyev “Afganistan’da barış ve istikrarın tesisi konularının BM’nin ilgi odağında kalması gerektiğini” ve “durumun çözümünde BM’nin rolünün güçlendirilmesi gerektiğini hemde Afganistan’da ve onun sesi her zamankinden daha yüksek çıkmalı ” diye ifade etti.”.
Ayrıca Özbekistan’ın bu yönde önemli bir katkısı da 2018 yılındaki holding oldu. BM’nin himayesinde düzenlenen Taşkent Yüksek Düzeyli Uluslararası Afganistan Konferansı “Barış Süreci, Güvenlik İşbirliği ve Bölgesel Etkileşim”, dünya toplumunun Afgan sorununu çözmeye yönelik çabalarını harekete geçirmede yeni bir aşamaya işaret etti.
Buna karşılık 2021’de düzenlendi. Taşkent’te BM Yüksek Düzeyli uluslararası konferansı “Orta ve Güney Asya: bölgesel bağlantılılık” ile birlikte.
Zorluklar ve Fırsatlar” ülkemizin çabalarını pekiştirdi. Özbekistan’ın Afgan politikasının karakteristik özelliği, Taşkent’in Afganistan’ı yalnızca güvenlik tehditleri açısından değil, aynı zamanda Orta ve Güney Asya arasında köprü görevi görebilecek ve iki bölge arasındaki ticari ve ekonomik bağları güçlendirebilecek bir ülke olarak görmesidir.
Ayrıca Taşkent, Afganistan’ın yeniden kalıcı bir tehdit kaynağına dönüşmesini önlemek amacıyla BM ve dünya toplumuna uluslararası yardım ve ilgi hacmini azaltmamaları çağrısını sürdürüyor.
Bu nedenle bugün Özbekistan, tüm dünya toplumunun Afganistan’ı terörizmden, savaştan ve uyuşturucudan arınmış, barışçıl, istikrarlı ve müreffeh bir devlet olarak kurma çabalarını pekiştirmek için aktif adımlar atıyor. Özellikle Özbekistan’ın Afganistan sınırındaki Tirmiz kenti, yabancı ülkelerden gönderilen insani yardımların bu ülkeye ulaştırılmasını kolaylaştırarak önemli bir arabuluculuk görevi yürütüyor.
Böylece, BM himayesinde Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev’in girişimiyle 2021 yılında açılan Termez’deki uluslararası lojistik merkezi “Kargo Merkezi”, şu anda BM’den Afganistan’a insani yardım gönderilmesinin ana noktası olarak hizmet veriyor.
Dünya Gıda Programı, UNICEF ve BM İşler Yüksek Komiserliği aracılığıyla iki yıl boyunca Afganistan’a 1 bin tondan fazla insani yardım ulaştırıldı.
Buna ek olarak, bugün Özbekistan, Afgan meselesine yönelik çeşitli devletlerin Afganistan’a ilişkin tutumlarını bir araya getirecek birleşik bir uluslararası yaklaşım geliştirmekle ilgileniyor ve aynı zamanda ülkenin mevcut zor sosyo-ekonomik durumdan hızlı bir şekilde kurtulmasına da katkıda bulunur.
Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev’in BM’nin himayesi ve desteği altında üst düzey bir uluslararası müzakere grubu oluşturma girişiminin amacı budur. Bunun uygulanması, Afganistan’daki durumun çözümüne ilişkin temel konulardaki uluslararası fikir birliğini güçlendirecek ve Afgan sorununu dünya toplumunun ilgi odağında tutacaktır.
Bu aynı zamanda Afganistan’da uzun vadeli ve kalıcı barışın sağlanmasına temel oluşturacak altyapı ve sosyo-ekonomik projelerin uygulanması için uluslararası toplumdan gelen fonları da harekete geçirecek.
Dördüncüsü, gençlik politikasının desteklenmesi konularında BM ile ilerici etkileşim.
Gençlerin önemli bir demografik grup (yaklaşık %30) oluşturduğu Orta Asya ülkelerinin artan nüfusu bağlamında, sosyalleşme, eğitim ve istihdama yönelik artan talebin farkında olan Özbekistan, BM ile bu yönde aktif olarak işbirliği geliştiriyor. Aynı zamanda Orta Asya’nın istikrarının ve sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasının en önemli şartı etkili bir gençlik politikasıdır.
Bu nedenle Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev bu konuda gençliğin bir risk olarak değil konumlandırılmasına özel önem veriyor, ancak olumlu değişimin aracıları ve Orta Asya ülkelerinin ve bir bütün olarak bölgenin sürdürülebilir kalkınması için yeni fırsatların kaynağı olarak.
Bu bağlamda son yıllarda pek çok çalışma yapıldı. Özellikle Ağustos 2020’de. BM himayesinde Semerkant Uluslararası Gençlik Hakları Forumu başarıyla gerçekleştirildi ve bunun sonucunda Semerkant’ın “Gençlik 2020: Küresel Dayanışma, Sürdürülebilir Kalkınma ve İnsan Hakları” kararı kabul edildi. Belge gençlerin oynayabileceği barış ve güvenliğin, sürdürülebilir kalkınmanın, insan haklarının desteklenmesi ve özellikle Orta Asya ülkelerinde gençlerin karar alma süreçlerine aktif, anlamlı ve kapsayıcı katılımının önemli rolü tanımlıyor.
Ayrıca Aralık 2022’de Semerkant’ta, uluslararası ortaklarla birlikte: BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi ve Bölge Ofisi, UNICEF, UNHCR, UNODC ve diğerleri, “İnsan Hakları Eğitimi” konulu bir Küresel Forum düzenlendi. Sonuç olarak, insan hakları eğitiminin geliştirilmesine yönelik 2023-2025 Semerkant Eylem Planı kabul edildi; bu Plan, uluslararası toplumun, ulusal hükümetlerin, eğitim ve bilim kurumlarının, sivil toplum kurumlarının etkili bir şekilde karşı karşıya olduğu görevleri, teklifleri ve tavsiyeleri belirledi. Bu forumu düzenleme girişiminin BM Genel Kurulu’nun 76. oturumunda ve BM İnsan Hakları Konseyi’nin 46. oturumunda Özbekistan Cumhurbaşkanı tarafından ortaya atıldığını belirtmekte fayda var.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev’in girişimiyle BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen “Aydınlanma ve dini hoşgörü” kararı büyük bir başarı olarak adlandırılabilir. Belgenin amacı, güvenlik ve barışı güçlendirmek adına eğitime evrensel erişimin sağlanması, cehaletin ortadan kaldırılması, hoşgörü, karşılıklı saygı ve anlayışın teşvik edilmesidir.
Ayrıca Taşkent, gençlerin demokratik süreçlere aktif katılımı ihtiyacını vurgulayan, ailenin tam destek ve koruma hakkını, kamusal destek ve bakım hakkı, tüzel kişilik ve kanun önünde eşitlik, ulusal ve uluslararası düzeyde karar alma süreçlerine katılma, şiddet ve sömürüden korunma hakkı sağlayan BM Uluslararası Gençlik Hakları Sözleşmesinin kabul edilmesi için aktif olarak inisiyatif alıyor.
Kuşkusuz, Özbekistan’ın gençliğin çıkarlarını güvence altına almak için aldığı önlemler, zorlukların üstesinden gelmeyi mümkün kılmakta ve gençlerin potansiyelinden yararlanma fırsatlarının önünü açmakta, bu da Orta Asya’nın sürdürülebilirliğini artırarak güvenliğini güçlendirmektedir.
Beşincisi, bölgesel iklim değişikliği sorunlarının çözümüne yönelik çabaların pekiştirilmesi.
Şu anda Orta Asya bölgesi küresel iklim değişikliğinin sonuçlarını giderek daha fazla yaşıyor. İklim değişikliği aynı zamanda su kıtlığı, arazi bozulması ve çölleşme sorununun ağırlaşmasına, bölge için kritik bir sorun haline gelen ve sürdürülebilir kalkınma açısından ciddi bir tehdit oluşturan doğal afetlerin sayısının artmasına da katkıda bulunuyor.
BM’ye göre Orta Asya’daki ısınma dünyanın diğer bölgelerine göre daha hızlı gerçekleşiyor. 1900’den bu yana ortalama dünya sıcaklığı 1,1°C arttıysa, bölgemizde yıllık ortalama sıcaklık 1,6°C arttı, yani ortalama 13,2°C’den 14,8°C’ye çıktı. Aynı zamanda tahminlere göre 2050 yılına kadar hava sıcaklığı 1,5° – 3°C daha artabilir.
Bu bağlamda, sorunun öneminin ve iklim değişikliğinin sonuçlarını hafifletmek ve bunlara uyum sağlamak için etkili önlemler alma ihtiyacının farkına varılmasının yanı sıra, iklim gündemi Özbekistan için önceliklerden biri haline geliyor. Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev defalarca şunları kaydetti: “Özbekistan iklim değişikliğiyle mücadele, çevre ve biyolojik çeşitliliğin korunması konularına ciddi önem veriyor. Bu bizim şimdiki ve gelecek kuşaklara karşı insani görevimizdir.”
Bugün bu sözlerin pratik eylemlerle doğrulandığını güvenle söyleyebiliriz. Böylece 2018 yılında Taşkent’in çabaları sayesinde BM himayesinde güvenilir bir platform haline gelen Aral Denizi Bölgesi zorlu çevresel duruma sahip bir bölgede yaşayan halkına uluslararası toplumdan pratik yardım için Ortaklı İnsan Güvenliği Fonu oluşturuldu. Fon bugüne kadar donör ülkelerden 134,5 milyon dolarlık mali kaynak çekti.
BM de 2018’de bu oluşumu destekledi. Aral Denizi bölgesinin Uluslararası İnovasyon Merkezi. Merkezin amaçları araştırma ve pratik çalışmaları geliştirmek, ekosistemi ve sürdürülebilir geçim kaynaklarını geliştirmek, Aral Gölü’nün kurumuş tabanındaki tuzlu topraklarda araştırma ve yenilik alanında en iyi uygulamaları tanıtmaktır.
2021 yılında önemli bir başarı elde edildi. BM Genel Kurulunun 75. oturumunda, Özbekistan Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev’in önerdiği, Aral Gölü bölgesinin çevresel yenilik ve teknoloji bölgesi ilan edilmesine ilişkin, yaklaşık 60 devletin ortak sponsorluğunda sunulan özel karar oybirliğiyle kabul edildi. BM Genel Kurulu, Aral Denizi bölgesindeki çevresel, sosyal, ekonomik ve demografik durumu iyileştirmeyi amaçlayan bölgesel etkinlik ve girişimlere destek verdiğini beyan ediyor.
Bununla birlikte, 2023 yılında Taşkent’te, önemli çevresel, sosyo-ekonomik sorunları çözme yeteneğine sahip uzmanların, bilim adamlarının, araştırmacıların, yöneticilerin ve girişimcilerin becerilerini eğitecek, Özbekistan ve Orta Asya’nın bilimsel-teknik sorunları yeniden geliştirecek Orta Asya Çevre Çalışmaları ve İklim Değişikliği Üniversitesi açıldı.
Özbekistan, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesinin yıllık toplantılarına sürekli olarak aktif olarak katılmaktadır. 2022’de gerçekleştirilen 27. toplantıda Özbek heyeti, Orta Asya’da karbon nötrlüğü sağlamaya yönelik çabaların pekiştirilmesini, yenilenebilir enerji kaynaklarının desteklenmesini, iklim değişikliğine uyum projelerini, çölleşme ve arazi bozulmasıyla mücadeleyi, su tasarrufu teknolojilerinin tanıtılmasını ve diğer iklim eylemlerini savundu.
Bir diğer önemli nokta ise BM’nin, Özbekistan’ın 2024 baharında iklim değişikliği konularına adanmış ve iklim değişikliğini azaltmak için Orta Asya bölgesindeki riskler ve tehditler ve iklim finansmanının çekilmesi, uluslararası işbirliği fırsatlarının tartışılmasını da sağlayan ilk “Ortak Güvenlik ve Refah için Semerkant Uluslararası Dayanışma Forumu” düzenleme niyetini desteklemesiydi.
Orta Asya bölgesine yönelik artan zorluklar ve ortaya çıkan yeni tehditler dikkate alınarak, Cumhurbaşkanı Ş. Mirziyoyev liderliğindeki Özbekistan, bölgesel güvenliğin ve Orta Asya’nın sürdürülebilir kalkınmasının sağlanmasında BM ile etkileşimi güçlendirmeye devam edecektir. Bu aynı zamanda bölgesel süreçlerin ve işbirliğinin dinamik temposu ve ülkelerin Orta Asya’nın sorunlarının çözümüne yönelik çabalarının pekiştirilmesiyle de kolaylaştırılacaktır.
Aynı zamanda, Özbekistan liderinin 78. BM Genel Kurulu çalışmalarına yakında katılması, güvenlik ve istikrarın güçlendirilmesinde küresel düzeyde etkileşim potansiyelinin daha da kullanılması için geniş ve etkili bir gündemin oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.
Genel olarak, Özbekistan’ın BM bünyesinde Orta Asya’nın çıkarlarını desteklemeye yönelik proaktif diplomasisinin, uluslararası toplumla pratik etkileşim için geniş fırsatlar ve perspektifler açtığı ifade edilebilir. Aynı zamanda Özbekistan ve Orta Asya’nın küresel düzeyde bağlantıların geliştirilmesine açık olması, zorlukları fırsatlara dönüştürecek ve bu da değişen koşullarda yeni bir bölgesel işbirliği modelinin oluşmasına katkı sağlayacaktır.
Murad UZAKOV
Özbekistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı
Stratejik ve Bölgelerarası Araştırmalar Enstitüsü
Bölgesel Araştırmalar Merkezi Başkanı
