Türkiye’nin sözlüğünde savunma, askeri ve ileri teknolojik araçlar yalnızca sert güç uygulamaları olarak değil aynı zamanda diplomatik, siyasi, ekonomik ve insani cazibe araçları olarak hizmet ediyor Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsünden Dr. M. Nazmul Islam, Türk İHA’sı Akıncı’nın İran Cumhurbaşkanı Reisi’nin bulunmasında oynadığı rolü ve küresel arenada bir yumuşak güç olarak önemini kaleme aldı.
Ukrayna’dan Azerbaycan’a, Libya’dan Maldivler’e, Somali’den Suriye’ye, Etiyopya’dan Bangladeş’e, Katar’dan Burkina Faso’ya ya da Kırgızistan’dan Pakistan’a, Türkiye’nin insansız hava aracı endüstrisi yumuşak gücün önemli bir aracı olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye’nin Ukrayna’daki yardımları ve İran’daki arama-kurtarma görevlerine katılımı bunu göstermektedir. 1990’larda ortaya atılan yumuşak güç kavramı, özellikle Batılı ülkeler ve ABD (Amerika Birleşik Devletleri) açısından, kültürel çekiciliği, siyasi değerleri ve zorlayıcı olmayan bir etki aracı olarak dış politikayı vurgular. [1] Ancak bu kavramdaki önemli bir boşluk, Batılı olmayan ülkelerin yumuşak güç stratejilerini nasıl kavramsallaştırdıklarının ve uyguladıklarının araştırılmasıdır. [2]
Türkiye bu boşluğu ele alarak kültürel, insani, medya ve kamu diplomasisi cazibesini etkin bir şekilde kullanmış ve savunma sanayisinin varlıklarını “rabıta gücü” araçları olarak kullanmıştır. [3] Türkiye’nin sert gücü yumuşak güç stratejisine entegre etmesi, askeri varlıkların medeni ve insani bir çerçevede kullanılmasına yönelik bir model olarak görülebilir. Bu yaklaşım, bir ülkenin askeri ve sert güç araçlarının doğrudan veya dolaylı savaşta, askeri müdahalelerde, savunma anlaşmalarında, silah satışlarında, güvenlik sağlamada, kurtarma operasyonlarında ve eğitim programlarında nasıl kullanılabileceğini gösteriyor. [4] Türkiye’nin sözlüğünde savunma, askeri ve ileri teknolojik araçlar yalnızca sert güç uygulamaları olarak değil aynı zamanda diplomatik, siyasi, ekonomik ve insani cazibe araçları olarak hizmet ediyor. Bu çok yönlü yaklaşım, bu araçların küresel olarak çeşitli ülkelerde nasıl “savunma diplomasisi” ve teknolojik cazibe araçlarına dönüştüğünü gösteriyor.
Kayda değer bir örnek olarak, Türk insansız hava araçları insani yardım çabalarının güçlü bir sembolü olarak ortaya çıkmış ve etkilerini savaş alanının ötesine, sanal alemlere ve şiir ve şarkı gibi kültürel ifadelere kadar genişletmiştir. Bu durum kısa bir süre önce Bayraktar insansız hava aracını öven sözleriyle uluslararası tanınırlık kazanan bir Ukrayna şarkısıyla örneklendi: “İşgalciler Ukrayna’da yepyeni üniformalar ve askeri araçlarla bize geldiler, ama envanterleri eriyip çeliğe dönüştü… Bayraktar!”.
Akıncı’nın İran’daki yumuşak güç cazibesi
Türk Akıncı insansız hava aracının helikopter enkazını tespit etmesi ve Doğu Azerbaycan eyaletinde İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin düştüğü yer olduğuna inanılan ısı kaynaklarını tespit etmesinin ardından İranlı arama ekibi düşen helikopterin yerini başarıyla tespit etti. Sonunda dağlık arazide Cumhurbaşkanı Reisi’nin cansız bedenine ulaşıldı. Bu kritik arama-kurtarma görevi, İran hükümetinin gece görüş kabiliyetine sahip bir arama helikopteri talep etmesiyle başlatıldı. [5]
Prosedür tamamen resmi olmasına ve İran tarafından başlatılmasına rağmen, Türkiye talebi derhal kabul etti. Türk Dışişleri Bakanlığı talebi Milli Savunma Bakanlığı’na iletti ve 19 Mayıs 2024’te insansız hava aracının yurtdışında kullanımı için Cumhurbaşkanlığı onayı alındı. Türkiye tüm hazırlıkları 2 saat içinde tamamladı. İran’daki işlemlerin ardından saat 11.30’da Batman’dan yola çıkan İHA, saat 12.45’te helikopterin düştüğü bölgeye ulaştı. 02.36’da helikopter enkazını tespit eden İHA, bu bilgiyi İranlı yetkililere iletti. Görev 20 Mayıs 2024 günü 06.45’te İHA’nın Türk hava sahasına dönmesiyle sona erdi. [6]
Akıncı İHA’sının yumuşak cazibesi uluslararası toplumla kurduğu doğrudan bağlantıdan kaynaklanıyor. Gözetleme görevi sırasında Türk kamu haber ajansı Anadolu, X’te bir canlı yayın başlatarak drondan görüntüler yayınladı. Bu yayın 3,1 milyon izleyiciye ulaştı ve 21 Mayıs 2024 Salı günü sabah saat 10.00 itibarıyla yaklaşık 6 milyon kişi tarafından izlendi.
Akıncı dronu İran’daki arama kurtarma görevinin yanı sıra Türkiye’ye dönüş uçuşunda da sembolik bir jest yaptı. Uçuş rotasını kullanarak Türk bayrağının simgeleri olan hilal ve yıldızı takip eden dron, böylece kendi yumuşak gücünü yarattı ve uluslararası toplum için sembolik bir iz bıraktı.
Neden Akıncı?
6 Aralık 2019’dan bu yana görev yapan ve 29 Ağustos 2021’de envantere giren Baykar’ın Akıncı’sı, 40 bin feet irtifaya kadar uçabiliyor ve 24 saatten fazla havada kalarak geniş alanları tarayabiliyor.
Türkiye, Akıncı insansız hava aracını yüksek irtifa uçuş kabiliyeti ve gelişmiş termal teknolojisi sayesinde sağladığı yüksek hız kapasitesi için teklif etti. Bu durum, arama çalışmaları sırasında olumsuz hava koşulları nedeniyle helikopterlerin uçuşa kapalı olması nedeniyle özellikle önemliydi. Dron, zorlu hava koşullarına rağmen dağlık arazide 100 metreye (yaklaşık 328 feet) kadar düşük irtifalarda çalıştı. İran’ın önemli sayıda insansız hava aracı ürettiğini iddia etmesine rağmen, böyle bir arama ve kurtarma görevini yerine getirebilecek bir insansız hava aracına sahip olmadığı açıktı.
Akıncı insansız hava aracı olmasaydı helikopterin enkazının yerini tespit etmenin İran için çok daha zor olacağı aşikar. İran’ın alternatif seçeneklerden yoksun olması ve Türkiye’nin gelişmiş savunma teknolojisine güvenmek zorunda kalması nedeniyle Türkiye’nin zamanında müdahalesi çok önemliydi. Bu olay bir kez daha küresel topluma Türkiye’nin savunma cazibesi yoluyla insani sorumluluklarını yerine getirme kapasitesini ve kararlılığını göstermiştir.
[1] Nye, Joseph S. (1990). Bound to Lead: The Changing Nature of American Power. New York: Basic Books.
[2] Islam, M.N. (2023). Power of Bonding and Non-Western Soft Power Strategy in Iran. Cham: Palgrave Macmillan. https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-19867-0
[3] Islam, M.N. (2023). Power of Bonding and Non-Western Emerging Great Powers Engagement: Comparing China and India’s Soft Power Strategy in Pakistan. New York: Lexington, Rowman & Littlefield. https://rowman.com/ISBN/9781666920994/Power-of-Bonding-and-Non-Western-Emerging-Great-Powers-Engagement-Comparing-China-and-India%E2%80%99s-Soft-Power-Strategy-in-Pakistan
[4] Fahim, M., & Islam, M. N. (2023). Middle Power’s Soft Engagement: Whether Hard Power Can Be a Tool of Soft Power?. Arab World Geographer, 26(2). https://meridian.allenpress.com/awg/article-body_abstract/26/2/180/493465/Middle-Power-s-Soft-Engagement-Whether-Hard-Power?redirectedFrom=PDF
[5] https://www.aa.com.tr/en/middle-east/turkiye-s-akinci-uav-identifies-source-of-heat-suspected-to-be-crash-site-of-iranian-president-s-helicopter/3224277
[6] https://www.aa.com.tr/en/middle-east/turkish-akinci-drone-located-helicopter-wreckage-of-iranian-president/3225053
Dr. Nazmul Islam
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi (AYBU) Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü ile Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Enstitüsünde (ULİSA) Dr. Öğr. Üyesidir ve Türkiye, Asya ve Hint Pasifik Çalışmaları (TAIPS) Başkanı olarak görev yapmaktadır.
