Özbekistan, 2018 yılında başlatılan reform çalışmalarıyla ekonomide büyük bir dönüşümü hayata geçirdi.
Bertelsmann Transformation Index (BTI) tarafından 2020 yılı için yayınlanan rapora göre Özbekistan, en son yayınlanan 2018 raporuyla karşılaştırıldığında performansında büyük bir gelişme kaydetti. Özellikle bileşik endeks, 2018 yılında 3.73 puan iken, 2020 yılında 4.08 puana yükseldi, ekonomik dönüşüm göstergesi de 0.25 puan yükselerek 4.54 puana ulaştı.
IMF’ye göre GSYİH artışı 2018’de %5.4 ve 2019’da da %5.6 idi. Bu gösterge 2020 yılında pandemiden kaynaklanan %0.7 seviyesine düştü. Buna rağmen, IMF 2025’e kadar GYSİH artışının %5.5-6 aralığında olmasını öngörüyor. Özbekistan, 2020 yılında BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) ülkeleri arasında pozitif yükselişini koruyan üç ülkeden biri.
Özbekistan’ın kişi başına düşen GSYİH’si 2018’de 1.540 dolardan 2019’da 1.740 dolara yükseldi. Tüketici fiyatlarındaki yıllık yüzde değişimi (enflasyon) 2018’de %17.5 idi ve 2019’da %14.5’e düştü. IMF tahminlerine göre 2025 yılında %5,1’e kadar düşmesi bekleniyor.
Asya Kalkınma Bankası verilerine göre, cari hesap bakiyesi 2018’de GSYİH’nın -%7,1’i ve 2019’da GSYİH’nın -%5,6’sı idi. 2019 yılında toplam altın ve döviz rezervleri 2018 yılına göre 2 milyar dolar artış göstererek 29,2 milyar dolar oldu. Özbekistan 2019 yılı sonunda altın ve döviz rezervleri açısından BDT ülkeleri arasında 2., dünyada ise 48. sırada yer aldı.
Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Bankası’na göre 2019 yılı sonunda toplam dış borç 24,5 milyar dolardı. Bu borcun 15,8 milyar doları devlete, 8,7 milyar doları ise özel sektöre ait. 2019 yılında kamu borcunun GSYİH’ye oranının %30,6 olduğu ve IMF’nin Özbekistan için önerdiği %60 eşik seviyesinin altında kaldığı unutulmamalıdır. Ayrıca, Özbekistan’ın mal ve hizmet ihracatı ile ilgili toplam dış borcunun ödenmesi, 2018’deki %19,5’ten 2019’da %15,2’ye geriledi. Mal ihracatı ılımlı bir hızda büyümeye devam ettiğinden, bu katsayının gelecekte sabit kalması bekleniyor; 2018’de -%11,4, 2019’da -%28,6, 2020’de pandemi nedeniyle -%13,4 düşüş oldu. Ancak 2021’de %25 civarında olacağı tahmin ediliyor. Yukarıdaki makroekonomik göstergeler Özbekistan’ın ekonomik kalkınmasının sürdürülebilir doğasını yansıtıyor.
ÖZBEKİSTAN, DÜNYANIN 7’İNCİ BÜYÜK URANYUM ÜRETİCİSİ
Özbek ekonomisinin istikrarlı hale gelmesinde başka faktörler de etkili oldu. Özbekistan, yıllık 100 ton üretimiyle dünyanın dokuzuncu en büyük altın üreticisi ve dünyadaki yedinci uranyum üreticisidir (dünya üretiminin %3,9’u olan yılda 2385 ton). Özbekistan her geçen yıl doğrudan pamuk lifi ihracatını azalttı. Bugün, Özbek şirketleri tekstil ürünlerini dünya genelinde 50’den fazla ülkeye ihraç ediyor. Son yıllarda, yabancı yatırımların aktif olarak iç ekonominin çeşitli sektörlerinde yer alması sağlandı. 2021’de doğrudan yabancı yatırımının 7,5 milyar dolara yükselmesi bekleniyor.
ÖZBEKİSTAN’DA YOKSULLUK AZALTILDI
Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Mart 2020’de, nüfusun standart ve yaşam kalitesinde bir iyileştirme sağlayan, istikrarlı istihdam oluşturacak, ekonominin tüm dallarının ve alanlarının rekabet gücünü artırmak için gerekli koşulları gerçekleştirecek “Ekonomik kalkınma ve yoksulluğun azaltılması alanında devlet politikasını önemli ölçüde güncellemeye yönelik tedbirler hakkında” bir Kararname imzaladı. Özellikle Özbekistan Cumhuriyeti Ekonomi ve Sanayi Bakanlığı, Özbekistan Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma ve Yoksulluğu Azaltma Bakanlığı’na dönüştürülerek, tüm paydaşların katılımıyla Yoksulluğu Azaltma Programı geliştirilmesi öngörülüyor. Özbekistan’da Yoksulluğun Azaltılması Konsepti için bir taslak halihazırda geliştirildi. Bu taslak, uluslararası deneyimler çerçevesinde yoksulluk düzeylerini hesaplama kriterleri ve yoksulluğun azaltılması için etkili araçları içeriyor.
DIŞ TİCARETİN SERBESTLEŞTİRİLMESİ İÇİN ADIMLAR ATILDI
Dünya Bankası’na göre, 2016’da mal ve hizmet ihracatı GSYİH’nın% 15’i seviyesindeydi, 2019’da bu rakam% 31’e ulaştı. BDT ülkeleri arasında 2016-2019 döneminde ihracatın GSYİH içindeki payında en yüksek artış Özbekistan’da görüldü.
Özbekistan’ın dış ticaret hacmi 2017’de 26,9 milyar dolar olarak gerçekleşti, 2019’da 15 milyar dolar artarak 42,2 milyar dolara ulaştı. Bunlar, ülkenin tüm tarihindeki en yüksek göstergeleridir. 2017-2019 döneminde de ihracatın yapısında önemli değişiklikler yaşandı.
Özellikle gıda ürünlerinin payı% 1,5, enerji taşıyıcıları ve petrol ürünlerinin payı% 1,3, demirli metaller ve bunlardan elde edilen ürünler% 0,8 arttı. Aynı zamanda, pamuk lifi payında% 2,2, kimyasal ürünler -% 2,1 ve demir dışı metaller -% 0,8 oranında düşüş oldu. İhracat yapısındaki bu çeşitlilik, yurt içinde üretilen ürünlerin ihracatının artmasından kaynaklanıyor.
PARASAL POLİTİKALAR ALANINDA ÖNEMLİ REFORMLAR YAPILDI
Özbekistan Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, 2019 yılında “Enflasyon hedeflemesi rejimine aşamalı geçiş ile para politikasının iyileştirilmesi hakkında” bir kararname imzaladı. Enflasyon hedeflemesine geçişin, enflasyon oranını 2021’de %10’a, 2023’de ise %5’e indirmesi bekleniyor. Bugün, enflasyon hedeflemesi rejimi İngiltere, Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya gibi birçok gelişmiş ülke tarafından kullanılıyor.
Sonuç olarak, Özbekistan hükümeti tarafından gerçekleştirilen geniş çaplı reformların uluslararası toplum tarafından sürekli olarak değerlendiriliyor ve destekleniyor. Bunun en iyi örneği, Özbekistan’da meydana gelen sosyo-ekonomik dönüşümlerin birçok yönünü yansıtan Bertelsmann Dönüşüm Endeksi’dir.
