Sabir Şahtaxtı
Siyasal Bilimler Felsefe Doktoru
AZERTAC Türkiye Temsilcisi
Tercüme
Ülker Piriyeva
Geçen yıl kullanıma verilen Bakü-Tiflis-Kars demir (BTK) yolu yeni-yeni uluslararası ekonomik projelerin ortaya çıkmasına katkı sağladı. Günümüzde, Azerbaycan, Türkiye, Gürcistan, İran, Afganistan, Çin dahil Orta Asya ülkeleri de dahil olmak üzere bazı ülkelerin uzmanları Bakü-Tiflis-Kars hattına katılmanın önemi ile ilgili görüş ve düşüncelerini paylaşmaya devam ediyorlar. Bu konuda dünyanın önde gelen MASS Medyalarında (Kitle İletişimlerinde) ardı arkası kesilmeyen analitik yazılar yazılmaktadır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’in söylediği gibi: “Bakü-Tiflis-Kars tarihi İpek Yolunun bir bölümünün restorasyonu demektir ve bundan Çin, Kazakistan, Orta Asya, Azerbaycan, Gürcistan, Türkiye, Avrupa ülkeleri kullanacaklar. Kuzey-Güney ulaşım koridoru Hindistan, Pakistan, İran, Azerbaycan, Rusya ve Avrupa ülkelerini bağlayacak. Azerbaycan her iki projede aktif katılımcı ve kendi mali kaynaklarını ortaya koyan ülkedir”.
XXI yüzyılın önemli projelerinden olan ve sadece Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’yi değil, onlarla halk ve ülke arasında köprü rolünü oynamaya muktedir olan Bakü-Tiflis-kars demiryolu Avrasya bölgesi için stratejik geliş güzergahına dönüşmektedir. Günümüzde, Avrasya’da öyle bir öncü ülke yoktur ki, kendisinin taşımacılık sisteminde Bakü-Tiflis-Kars demir yolundan kullanmayı gözden geçirmiş olmasın.
Bilgi için belirtelim ki, 2017 30 Ekimde Bakü-Tiflis-Kars Demiryolunun açılışı nedeniyle Bakü Uluslararası Deniz Ticaret Limanında tören düzenlendi. Törende Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, birinci hanım Mehriban Aliyeva, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eşi Emine Erdoğan, Kazakistan Cumhuriyeti Başbakanı Bakıtjan Saqintayev, Gürcistan Başbakanı Giorgi Kvirikaşvili, Özbekistan Cumhuriyeti’nin Başbakanı Abdullah Aripov, ayrıca Tacikistan ve Türkmenistan cumhuriyetlerinin heyetleri törene katıldılar.
Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye toplam 15’ten fazla ülke ile komşudur. Onlardan birkaçı taraflar için ortak komşu sayılır. Bu ülkelerin her biri kendi sınır komşuları aracılığıyla Bakü-Tiflis-Kars giriş-çıkış olanaklarını daha da genişletmekten yana. En azından zira günümüzde transit taşımalar ekonomik dirilişte o kadar büyük bir güce sahiptir ki, bunu telafi edebilecek hiçbir alternatif yoktur. Diğer taraftan, kuruluşundan beri bütün dönemlerde demiryolu hattı hava, gemi, otomobil taşımacılığı ile taşınmaları daimi yenmiştir. Hatta birinci ve ikinci dünya savaşlarında da demiryolları stratejik askeri güce sahip tesis olarak biliniyordu.
Prof. Ali Hasanov: “Artık Azerbaycan’ın küresel konumu Avrupa’da daha net görünmeye başladı. Azerbaycan Avrupa’nın enerji güvenliğinde önemli rol oynuyor. Azerbaycan bir dizi küresel enerji ve ulaşım projelerinin yazarıdır. Azerbaycan lojistik merkeze dönüştü. Bakü-Tiflis-Ceyhan, petrol, Bakü-Tiflis-Erzurum doğal gaz boru hatları, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, TANAP, TAP projeleri bilhassa Azerbaycan’ın girişimi ve dostlarının desteği ile gerçekleşti. Biz Bakü-Tiflis-Kars demiryolunu Türkiye ile ortak yaptık. Biz Doğu ile Batıyı demiryolu ile birleştirmeyi başardık. Önceleri yüklerin Çin’den Avrupa’ya 35-40 güne gitmesi sürerken, bu şimdi sadece 14 gün sürecek. Şimdi Azerbaycan İran ve Rusya ile aynı şekilde demiryolu çekiyor. Azerbaycan bu yolların merkezinde bulunmaktadır. Biz Azerbaycan’ın dünyanın merkezi olmasını istiyoruz. Tüm bu başarıları Azerbaycan son 20 yılda başardı”.
Belirtelim ki, temeli 2007 21 Kasımda Gürcistan’ın Marabda köyünde koyulan Bakü-Tiflis-Kars demiryolu İstanbul boğazında demiryolu tünelinin inşasını, Trans-Avrupa ve Trans-Asya demiryolu ağlarının birleştirilmesini, yük ve yolcuların doğrudan Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye topraklarından geçerek Avrupa ve Asya’ya çıkışını sağlayan çelik otoyoldur. On yıl süren inşaat çalışmalarının başarıyla sonuçlandırılmasında Cumhurbaşkanı Aliyev çelik siyasi irade sergilemiştir. Bu projeyi engellemek için ortaya atılan siyasi bahaneler, mali ve teknik engeller kararlılıkla ortadan kaldırıldı.
En son verilere göre bu demiryolu aracılığıyla Azerbaycan’dan bir güne Kars’a ve iki buçuk güne İstanbul’a gitmek mümkün olacak. İlk aşamada yolcu taşınması Türkiye’nin Kars kentine kadar olan toprakları kapsayacak. Elbette bunun için öncelikle teknik şartlar ödenmelidir. Resmi açıklamaya göre bunun için: “Teknik şartlardan biri şudur ki, Azerbaycan topraklarında demiryolunun iz boyutları 1520 mm, Türkiye topraklarında ise 1435 mme eşittir. Bir boyuttan diğerine geçiş için tekerlek çiftlerinin değiştirilmesi ve ya bu sürecin otomatikleştirilmiş şekilde uygulanması isteniyor”.
“Azerbaycan Demiryolları” (Azerbaycan Kapalı Sehmdar Cemiyyetini) verilerine göre, artık İsviçre’nin “Stadler” şirketine bu talebe uygun vagonların hazırlanması için sipariş verilmiştir. Sadece bundan böyle bir ülke üzerinden diğerine geçerken trenlerin hareketi tekerleklerin değiştirilmesi için zaman kaybına yol vermeden ve bir boyuttan diğerine geçiş olmadan gerçekleştirilebilir. Aynı zamanda, yolcu taşınması için yeni tip vagonlara ihtiyaç var. Bu vagonlar da “Stadler” şirketine sipariş edilmiştir ve vagonların teslim edilmesi muhtemelen gelecek yılın mayıs ayına kadar kaldırılabilir.
Yukarıda sıraladığımız olgular ve mülahazalar temelinde muhakeme yapa biliyoruz ki, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu Avrasya içinde olmakla beraber kıtalararası taşınmalar sistemi için de perspektifli bir koridordur. Çünkü bu koridor doğrudan Karadeniz, Akdeniz ve Hazar havza limanına direkt çıkışa sahiptir. Kuzey-Güney ulaşım koridoru, Bakü Uluslararası Deniz Ticaret Limanı, TRANSXƏZƏR projesi dahil Türkiye genelinde demiryolunun hızla çeşitlenmesi konusunda kararlar Bakü-Tiflis-Kars demiryolunun yeni perspektiflerini belirliyor.
Tarihsel demiryolunun gelişimini sanayi devrimi ile ilişkilendirmişler. Fakat dünya geliştikçe çelik otoyollar taşımacılık sisteminde hayat güvenliği statüsünü da kazanabilmiştir. Öyle ki, insani yardımların ve günlük ihtiyaç mallarının konut başına, ayrıca doğal felaket bölgelerine ulaştırılmasında demiryolu kadar büyük kapasiteli, çabuk dağıtılabilir ve uygun fiyatlarla gerçekleştirilebilecek ikinci taşıt yok. Ayrıca, yeni sanayi tesislerinin, ayrıca karayollarının, köprü ve tünellerin yapımında kullanılan ağır araç ve araba-mekanizmalarının, onlara ait yakıt ve sürtkü yağlarının, yedek parçalarının, ayrıca inşaat malzemelerinin ve büyük büyük boyutlu karaların taşınmasında demiryolları özel imkanlara sahiptir.
Keza, askeri tatbikatlarda kullanılan ağır araçların ve ithalat ihracat edilen askeri sanayi ürünlerinin taşınmasında çelik otoyollara her zaman ihtiyaç hissedilmiştir.
Bakü-Tiflis-Kars Demiryolunun genel içeriğini daha net tarif etmek için son dönemde çeşitli ülkelerde düzenlenen uluslararası konferans, sempozyum ve forumlarda bu uluslararası koridora ilişkin panellerin organize edilmesini de verebiliriz. Örneğin geçen yılın kasım ayında Türkiye’nin İstanbul şehrinde gerçekleşen İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomi ve Ticari ilişkileri üzere Daimi Komitesi’nin (COMCEC) 33-cü Bakanlar Toplantısı çerçevesinde, “Özel uluslu ulaşım koridorlarının geliştirilmesi” konusunda özel oturum yapıldı. Bu oturumda özel olarak Dakar limanı – Sudan demiryolu projesi, “Bir hat – bir yol” girişimi ve Bakü-Tiflis-Kars (BTK) projeleri ile ilgili oldu. Oturum projelerin gerçekleştirilmesi yönünde öne çıkan zorluklar, bu koridorların daha iyi faaliyet göstermeleri ve güzergah üzerinde bulunan ülkelerin olası işbirliği ilişkilerinin müzakeresine hasretti.
Geçen yıl 30 kasım’da İstanbul’da Türkçe Konuşan Devletlerin İşbirliği Konseyi’ne (TKDİK) üye ülkelerin ekonomi bakanlarının VII toplantısındaki konuşmalarda belirtildi, türkçe konuşan ülkelerin bulundukları coğrafi bölgelerin jeopolitik önemi, bu yerlerin ülkelerarası yeri ve rolü, doğal zenginlik, faaliyet gösteren ve gerçekleştirilmekte olan uluslararası ekonomik projeler, ekonomik yükselişi dinamik noktaya ulaştırmak için fikir bölüşmesinde bulundular. Diğer olanaklara ilişkin görüş ve düşüncelerini paylaştılar. Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Hazar havzasında en büyük liman olan Bakü Uluslararası Deniz Ticareti Limanı’nın ve diğer uluslararası ekonomik projelerin olanakları yüksek derecede değerlendirildi. Belirtildi, türkçe konuşan ülkeler bu projelerden yararlanmak ve perspektifte olan projelere katılmak için tarihsel şanstan istifade ederek gelişim olanaklarına yeni katkılar verebilir. Taraflar işbirliği ilişkilerine dair olanakları olumlu buldular.
Ayrıca, geçen yılın ekiminde İtalyanın Roma kentinde Türk Kültür Merkezi – Yunus Emre Enstitüsünün İtalya temsilciliği, “Fondazione Ugo Spirito e Renzo De Felice” Vakfı ve “Eurosis Consulting” şirketinin ortak organizasyonu ile “Yeni İpek yolu: Ekonomik ve kültürel ağının kurulması” konulu konferans düzenlendi. Azerbaycan’ın Roma büyükelçisi Mehmet Ahmedzade İpek yolunun restorasyonunda Azerbaycan’ın rolünden bahsetti, ülkemizin Doğu ile Batı arasında stratejik köprü rolü oynadığını belirtti.
Geçen yıl eylül ayında Çin’de yapılan “Azerbaycan-Çin ekonomik işbirliği” konusunda düzenlenen uluslararası konferansta konuşan Azerbaycan Milli Bilimler Akademisi başkan yardımcısı, akademik İsa Habipbeyli katılımcıların dikkatine yönelik belirtti ki, Çin’de gerçekleştirilen “Bir hat – bir yol” projesi bu ülkenin ekonomik önceliklerinden biridir. Doğu ve Batıyı birleştirecek Bakü-Tiflis-Kars ise XXI yüzyılın demir İpek Yoludur. İktisadi gelişimine göre dünyanın lider ülkelerinden sayılan Çin hem Doğu, hem de Batı rönesansı’nın merkezlerinden biri olmuş bulunmaktadır. Çin’in gelişmesine tarihi İpek Yolu büyük rol oynadı. Eski İpek Yolunun merkezinde ise Azerbaycan bulunmaktadır.
Bu fikrin ardından Türkiyeli bakan Ahmet Arslan’ın açıklamasını hatırlamak yerine düşerdi. O söyledi: “Çin’den başlayarak Avrupa’ya kadar uzanan ticaretin Bakü-Tiflis-Kars demir yolu hattı üzerinden uygulanması temel hedeflerimizden biridir”.
Bakü-Tiflis-Kars demiryolu potansiyeli ve olanakları bu yılın şubat ayında Ankara’da düzenlenen “Bölgesel İşbirliğinin Başarı Örneği: Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu” konulu Uluslararası Ankara Forumu’na da ciddi ele alındı. Formda Azerbaycan’ın Ankara Büyükelçisi Hazar İbrahim, T.C. Ulaşım, Denizcilik ve Haberleşme Bakan Yardımcısı Yüksel Coşkun Yürek, Azerbaycan Milli Meclisi Milletvekili Aydın Hüseynov, TBMM’nin Türkiye-Azerbaycan Parlamentolararası Dostluk Grubu Başkanı Prof. Dr. Necdet Ünüvar, TBMM’nin üyesi Selahaddin Beyribey, Kapadokya Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hasan Ali Karasar, EkoAvrasya Yönetim Kurulu Başkanı Hikmet Eren ve diğerleri konu üzerinde düşüncelerini belirttiler. Konuşmalarda Bakü-Tiflis-Kars demir yolunun perspektifleri analiz edildi. Bildirildi, Avrupa’ya entegrasyon süreçlerini hızlandıran Bakü-Tiflis-Ceyhan ve Bakü-Tiflis-Erzurum projelerinden sonra Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan arasında gerçekleştirilmiş üçüncü büyük proje, XXI yüzyılın temel “İpek Yolu” adını kazanan “Bakü-Tiflis-Kars” demiryolu projesi sadece üç halk, üç ülke değil, onlarla halk ve ülke arasında köprü rolünü oynuyor. Bu proje şu anda bölgesel işbirliğinin en önemli göstergelerinden biri olarak değerlendiriliyor diye ifade edildi.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin (ÇHC) Bakı-Tbilisi-Kars demiryoluna katılmasının müstesna önemini dikkate alarak belirtmek gerekir ki, Çin Halk Cumhuriyeti’nin önde gelen medya kuruluşlarından Çin Merkezi Televizyonu (ÇMT), ulusal haber ajansı Sinhua, resmi “Renmin Ribao” gazetesi, Çin Uluslararası Radyosu, Devlet Konseyi Enformasyon Ofisi haber portalı, “China Daily” gazetesi, ülkenin diğer popüler haber siteleri konuyla ilgili Çince, ingilizce ve rusça Azerbaycan heyetinin bu yılın şubat ayında bu ülkeye ziyaretine ve “Hatt ve Yol” girişiminin gerçekleşmesinde “Trans-Hazar Doğu-Batı Ticaret ve Transit Koridorunun rolü” konulu uluslararası konferans konusunda defalarca röportajlar ve haberler, geniş makaleler hazırlamışlar. Materyallerde iki ülke arasında çeşitli alanlarda ilişkilerin tarihinden, mevcut gelişme seviyesinden ileri işbirliği yönlerinden, Azerbaycan’ın eski İpek Yolunun restorasyonu, özellikle Çin’in “Hatt ve Yol” stratejisinin hayata geçirilmesine verdiği katkılardan söz açılmıştır. Azerbaycan ekonomi bakanı Şahin Mustafayevin açıklamasına göre, Çin ile Avrupa arasında 2016 yılında 100 milyon tondan fazla yük taşındı. Bu yüklerin yüzde 10-15’nin Azerbaycan’dan geçerek taşınmasını sağlamak ülkemizin en başlıca hedefidir.
Son olarak şu hususu da belirtmek gerekir ki, Bakü-Tiflis-Kars demiryolu konusu yalnız Azerbaycan, Türkiye ve Gürcistan “MASS Media”sının önde gelen konusu olmakla sınırlı değildir. Bu çelik otoyola dair yazılar bölge sınırlarını çoktan aşarak “Uluslararası MASS Media”nın konusuna dönüştü. Örneğin İspanya’nın “La Vanguardia” yayınında, “Global Risk Insights” analitik merkezinin raporunda, Türkiye’nin Bilge İnsanlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin (BİLGESAM) sitesinde, Arjantin’in “Telam” ve Paraguay’ın IP ajansının haber portallarında, Uruguay’ın “El Observador” yayınında yayınlanan analitik makalelerde oldukça ilginç yargılar ileri sürülmektedir.
