Sinan TAVUKCU
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev 28 Ocak 2022 tarihinde yapılan Nur Otan Partisi’nin [1] XXI. Olağanüstü Kongresi’nde, katılan 389 delegenin tamamının oylarını alarak partinin genel başkanlığına seçildi. Kongreye partinin eski genel başkanı olan Elbaşı Nursultan Nazarbeyev de katılarak bir konuşma yaptı.
Tokayev, çevrimiçi katıldığı kongrede yaptığı konuşmada [2], partiye liderlik etme teklifi ve desteği için partisine teşekkür ederken Nur Otan Partisi’nin başkanlığının çok sorumlu bir iş olduğunu kaydetti.
Ocak ayı başlarında meydana gelen trajik olaylar sırasında teröristlere ve suç örgütlerine karşı direnilerek devletin bütünlüğünün muhafaza edildiğini, toplumun olgunluğun ve devletin gücünün test edildiği bağımsızlık yıllarının bu en zorlu sınavından Kazakistan’ın başarıyla geçtiğini, bu olayların nedenleri ve sonuçlarının derinlemesine analiz edilerek gerekli derslerin çıkarılması gerektiğini söyledi. Suçluları bulmak ve adalete teslim etmek için soruşturma yürütüldüğünü, kanunlar dâhilinde mücadele edildiğini, insan haklarının mutlaka korunacağını söyleyerek “Bundan böyle bu tür trajediye yol vermemeliyiz” sözleriyle partideki değişimi ihtiyacını tetikleyen gelişmelerden bahsetti.
Tokayev’in Elbaşı Nursultan Nazarbayev hakkındaki değerlendirmesi
Nur Otan Partisi’nin Olağanüstü Kongresinden bir gün önce (27 Ocak) Kazakistan Parlamentosu, Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in Güvenlik Konseyi ile Kazakistan Halk Asamblesindeki ömür boyu başkanlık yetkilerini kaldıran yasa tasarısını oy birliği ile onaylamıştı. Bu gelişme ile birlikte Trajik Ocak olaylarının bastırılmasından sonra yakın çevresi ve kendisi şiddetle eleştirilen Nursultan Nazarbayev hakkında Cumhurbaşkanı Tokayev’in ne diyeceği merak ediliyordu.
Cumhurbaşkanı Tokayev, partinin eski genel başkanı da olan Elbaşı Nursultan Nazarbayev’in cumhurbaşkanlığı döneminde ifa ettiği tarihi role dikkat çekti ve herkesi onun hukukunu korumaya davet eden sözleri ile belki de aksini bekleyenler için şaşırtıcı bir konuşma yaptı.
“Kurucu Cumhurbaşkanımız, ülkemizi güçlü bir devlet haline getirmek için çok emek verdi. Şüphesiz Elbaşı Bağımsız Kazakistan’ın kurucusu olarak ülkemizin ve dünyanın tarihinde kalacaktır. Kurucu Cumhurbaşkanı’nın 30 yıl boyunca ülke çıkarları için yaptığı çalışmalar göz ardı edilemez. Bu, tarihimize kötülük etme anlamına gelir” sözleriyle Kazakistan halkını Nursultan Nazarbayev’in kişiliğini değerlendirirken tarihi gerçeklere dayanmaya çağırdı.
“1990’ların başında, önde gelen politikacılar ve siyaset bilimciler, Kazakistan’ın demografik özellikleri ve sınır sorunları nedeniyle ülkemizin dağılacağını tahmin ettiler. Nursultan Nazarbayev, böylesine zor bir dönemde, böylesine tarihi bir dönemde, bir devlet inşa etmek için zor bir misyon üstlenmiştir. Bu aslında çok zor bir görevdi” dedi
Tokayev, Elbaşı’nın piyasa ekonomisinin oluşumuna katkısını, kapsamlı reformların uygulanmasını ve bağımsızlık döneminde sosyal ve ekonomik nitelikteki birçok sorunun çözümündeki rolünü hatırlattı. Ayrıca devlet sınırının belirlenmesinde, güvenliğin sağlanmasında, ülkenin jeopolitik konumunun güçlendirilmesinde ve başkentin taşınmasındaki olağanüstü başarılara dikkat çekti.
“Beş Amerikan cumhurbaşkanı, beş Sovyet ve Rus liderle, bir dizi Çin başkanıyla ve diğer birçok devlet başkanıyla ve dört BM genel sekreteriyle birlikte çalıştı. Küresel toplulukta ona küresel nükleer karşıtı hareketin lideri diyorlar. Bununla birlikte, Kazakistan’ın bağımsızlık yıllarında tüm ekonomik göstergelerle Orta Asya bölgesinde zirveye çıktığı unutulmamalıdır. Öyleyse İlk Cumhurbaşkanının tarihi çalışmalarını unutmayalım. Nihayetinde samimi ve adil olmak daha iyidir.” sözleri ile eski Cumhurbaşkanının tarihi rolüne işaret etti ve değerlendirme yapanları adil olmaya davet etti.
Konuşmasındaki şu sözler de dikkat çekici idi. “Sadece iş yapmayanın hata yapmadığı uzun zamandır bilinmektedir. Bu nedenle, İlk Cumhurbaşkanının ilgili tarihi çalışmalarını takdir edelim. Ve geride kalan hatalar, ülkemizin gelecekteki liderleri için dersler olsun. Bunun devletimizin geleceği açısından doğru olacağına eminim”
Tokayev’in kendi cumhurbaşkanlığı ve parti genel başkanlığı için ön gördüğü süre
Tokayev kongredeki konuşmasında, cumhurbaşkanı olmanın yanı sıra iktidar partisinin genel başkanı olmayı da kabul etmesinin sebebini Kazakistan’da siyasi bir dönüşümü gerçekleştirmek olarak açıkladı. Hem Cumhurbaşkanlığı makamında hem de parti çalışmasında ülke çıkarlarına bağlılık ilkesine dayanacağını söyledi.
Tabii en çok merak edilen hususlardan birisi, kendisine cumhurbaşkanlığı ve parti genel başkanlığı için biçtiği süreydi. Kongre konuşmasında genel başkanlığıyla ilgili şu açıklamada bulundu:
“Ülkemizin çok zor bir gelişim aşamasına girdiğini kaydederek, “Nur Otan” partisine liderlik etme teklifini minnetle kabul ediyorum. Bu karar, partinin dönüşümü ve toplumun bütününü pekiştirmek için çalışmaya hazır olma anlamına geliyor. Aynı zamanda Devlet Başkanı olarak şeffaf ve adil bir siyasi rekabetin olacağını garanti ediyorum. Anayasal görevim, hükümetin tüm kurumlarının uyumlu eylemlerini ve devlet organlarının halka karşı sorumluluklarını güvence altına almaktır. Elbette, bu koşullar Cumhurbaşkanının herhangi bir partinin ve hareketin faaliyetlerinden bir dereceye kadar uzaklaşmasını gerektirir. Bu nedenle, bir süre sonra, belki bu yıl içinde, “Nur Otan” partisi başkanlığımın uygunluğu sorusuna geri döneceğiz.”
Bu sözleriyle Tokayev, sınırlı bir süreyle genel başkanlık üstlenmeyi düşündüğünün ipuçlarını veriyordu.
Tokayev 29 Ocak’ta parti genel kurulunun ertesi günü Khabar TV kanalına verdiği röportajda[3]; kendisinin cumhurbaşkanlığı süresi ile ilgili olarak da, “Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı olarak ne kadar kalacağımı bilmiyorum. Ancak, Anayasa’ya uygun olarak, en fazla iki dönemden daha fazlasının olmadığını kesinlikle biliyorum. Yani yasaların yeniden düzenlenmesi ve daha da önemlisi Anayasa’da değişiklik olmayacak” sözleriyle, cumhurbaşkanlığı süresini uzatmak için yasal düzenleme girişiminde bulunmayacağını açıkladı.
Kazakistan’da gerçek anlamda çok partili sisteme geçiş işaretleri
Kongre konuşmasında, kamusal değerler sisteminde, siyasi, sosyal ve ekonomik alanlarda radikal değişikliklere duyulan ihtiyacı vurgulayan Tokayev, bu konuda genel başkanı olduğu partinin sorumluluğunu ve yapması gereken şeyleri açıkladı.
“Nur Otan, ülkedeki ana siyasi güçtür. Bu nedenle Kazakistan’ın geleceğinden öncelikle partimiz sorumludur. Her birimiz bu sorumluluğu hissetmeli ve çalışmalıyız. Aslında Nur Otan devletçiler partisi olmalıdır. Parti üyelerinin devletin çıkarlarını her şeyin üstünde tutması gerek” sözleriyle partinin üstlenmesi gereken misyona işaret etti.
Kasım Cömert Tokayev, Nur Otan Partisi’nin Kazakistan’ın yeniden inşası ve modernizasyonu için büyük bir itici güç olarak hareket etmek üzere reformların uygulanmasında aktif rol alması, bunun için partinin örgütsel yapısının yeniden gözden geçirilmesi, yolsuzluk yapanların partiden ayıklanması, partinin kendini yenileyerek radikal bir şekilde yeniden yapılandırması ve Nur Otan’ın diğer partiler ve kamu dernekleri ile işbirliği kurması çağrısında bulundu.
Cumhurbaşkanı Khabar TV kanalına verdiği röportajda; ülkedeki parlamenter sistemin reformunu ciddi olarak düşündüğünü, buna parti sisteminin de dâhil olduğunu ifade ettikten sonra mevcut durumu “Muhalefetimiz var, ancak daha çok sokaklarda var” sözleriyle tasvir etti. Kazakistan Parlamentosunda kendi aralarında dürüstçe rekabet eden ancak uzlaşmaya varabilecek, hükümetin oluşumu açısından ortak bir dil bulabilen, birkaç güçlü partinin olması gerektiğini söyledi.
Tokayev olaylara karışanlarla ilgili adil bir soruşturma yapılacağı sözü verdi.
Cumhurbaşkanı Tokayev Khabar TV kanalındaki röportajında, “Trajik Ocak Olayları”na katılanlarla ilgili olarak devletin objektif bir soruşturma yürüteceğine, kolluk kuvvetleri tarafından güvenliği yeniden tesis etmek ve şüphelileri tutuklamak için aşırı güç kullanması ile ilgili suçlamaların denetleneceğine, sivil toplumla işbirliği yapılacağına dair güvence verdi ve tutukluların haklarının ihlali şikâyetinin her bir vakası için Savcılığa soruşturma başlatma talimatı verdiğini açıkladı.
“Kazakistan’daki olaylara ilişkin uluslararası soruşturmayla ilgili olarak, bunu gerçekleştirmenin gerekli olduğunu düşünmüyorum. Kendi başımıza hallederiz. Dürüst, nesnel insanlarımız var” diyen Cumhurbaşkanı, Avrupa Parlamentosu’nun Kazakistan’daki durumla ilgili olumsuz kararını “önyargılı” ve “erken” olarak nitelendirdi. Tokayev, Avrupa Parlamentosu’nun kararının, bir zamanlar Kazakistan’ı terk eden, ülkede ciddi ve büyük paralar kazanmış olan ve şimdi onları gösteriler organize etmeye harcayan insanların sözlerine dayanan lobiciler tarafından hazırlandığını iddia etti.
Kazakistan, kanlı Ocak olaylarının ardından devlet kurumları ile halk arasındaki kopukluğu gidermek, sağlıklı bir toplum ve işleyen bir devlet yapısı inşa etmek, halkın siyasete katılımını sağlamak, gelirin ve ekonomik kaynakların adil olarak paylaşımını gerçekleştirmek üzere sistemin yeniden yapılandırılacağı bir döneme girmiş görünüyor. Temennimiz, doğru şekilde tespit edildiği anlaşılan problemlerin çözümünü sağlayacak sağlıklı mekanizmaların kurulması ve Kazak halkının adil şekilde yönetime katılacağı bir siyasetin oluşturulmasıdır.
Dipnotlar
[1] Nur Otan (Anavatanın Işığı), Kazakistan’da iktidarı belirleyen siyasi parti olmuştur ve olmaya devam etmektedir. Selefi olan Otan Partisi, çeşitli cumhurbaşkanlığı yanlısı partilerin -Kazakistan Halk Birliği, Kazakistan Liberal Hareketi, Kazakistan için 2030 Hareketi- birleşmesiyle 12 Şubat 1999’da kuruldu.
Cumhurbaşkanı Nazarbayev 19 Haziran 2006’da, Başkanlık yanlısı tüm partilerin “önümüzdeki 50 yıl içinde başka hiçbir partinin rekabet edemeyeceği” bir grup oluşturmak için birleşmeleri gerektiği talimatını verdi. Asar (Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in kızı Dariga’nın partisi), Sivil Parti ve Tarım Partileri de Otan ile birleşerek parlamentodaki sandalyelerin yüzde 90’ına sahip oldular. Otan, adını “Nur Otan” olarak değiştirdi ve cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 4 Temmuz 2007’de parti liderliğini devraldı. Partinin gençlik grubu olan Zhas Otan (Vatan Gençliği) 2008 yılında kuruldu ve çeşitli seviyelerdeki parti üyelerini eğiten bir parti okulu işlevini gördü.
1999 (% 30.90), 2004 (% 60,60), 2007 (% 88,40), 2012 (% 80.99), 2016 (% 82,20) ve 2020 (% 71.09) seçimlerini kazanan Otan/Nur Otan ülkeyi yöneten iktidar partisi oldu.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev 19 Mart 2019’da, Başkanlıktan istifa ettiğini ve emekli olduğunu açıkladı. Ancak, Kazakistan Güvenlik Konseyi Başkanı, Nur Otan partisi Genel Başkanı ve Anayasa Konseyi üyesi olmaya devam etti.
23 Kasım 2021’de Nazarbayev’in sözcüsü, eski Cumhurbaşkanının Nur Otan Partisi başkanlığı yetkilerini şimdiki Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’e devredeceğini duyurdu.
Kasım Cömert Tokayev, 28 Ocak 2022 tarihinde yapılan Nur Otan Partisi’nin XXI. Olağanüstü Kongresi’nde, katılan 389 delegenin tamamının oylarını alarak partinin genel başkanlığına seçildi.
[2] Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev’in 28 Ocak 2022 tarihinde Nur Otan Partisi’nin XXI. Olağanüstü Kongresi’nde yaptığı konuşma.
https://www.akorda.kz/kz/memleket-basshysy-nur-otan-partiyasynyn-kezekten-tys-hhi-sezine-katysty-2801945
[3] Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in 29 Ocak 2022 tarihinde Khabar TV kanalına verdiği röportaj.
