Hikmet Eren
Avrasya Ekonomik İlişkiler Derneği (EkoAvrasya)
Yönetim Kurulu Başkanı
Kazakistan’ın Aralık 1991’de bağımsızlığını ilan etmesiyle göreve gelen ve 28 yıl bu görevde kalan kurucu lider Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 19 Mart 2019’da Kazakistan halkına hitaben yaptığı konuşmayla, devlet başkanlığı görevinden istifa ettini açıklamıştı. Bunun ardından Kazakistan halkı 9 Haziran 2019’da sandık başına gitmiş ve 11 Haziran 2019’da yapılan resmî açıklama itibarıyla Kasım Cömert Tokayev yeni cumhurbaşkanı seçilmişti.
Bu seçimle başlayan süreç yeni gibi görünse de Kasım Cömert Tokayev, Nazarbayev’in yerel, bölgesel ve küresel ölçekte izlediği denge stratejisiyle beraber ulusal ve uluslararası politikada ilişkilere ve işbirliklerine ivme kazandırma stratejisiyle ilerliyor. Bağımsızlığın ilk yıllarından beri Nazarbayev ile yan yana çalışan Tokayev çok deneyimli bir devlet adamı ve Rusya, Çin, ABD, Türkiye ve Avrupa’yı iyi tanıyan seçkin bir diplomat. Tokayev, üst düzey idari görevlerdeki tecrübesiyle ülkesini dengeli ve istikrarlı şekilde ileri seviyeye taşıyacak tecrübeye sahip bir cumhurbaşkanı olarak görevini sürdürüyor. Devamlılık ve istikrar politikasını iyi bir şekilde yürüten Tokayev, Nazarbayev’den devraldığı iç ve dış siyasetteki yapıcı çizgiyi de başarılı şekilde devam ettiriyor.
Siyasi reformlar Tokayev için büyük önem taşıyor. Kuruluş döneminde Nazarbayev’in sloganı “Önce ekonomi, sonra siyaset” iken, Tokayev’e göre siyasi reforma öncelik verilmediği durumda ekonomik kalkınmanın mümkün olmadığı bir düzende yaşıyoruz. Buna istinaden toplumun diyalog, demokrasi ve adalet taleplerine layıkıyla cevap verilmesi öncelikleri arasında yer alıyor. Göreve geliş süresi henüz bir yılı doldurmayan Tokayev bu kapsamda önemli adımlar attı. “Duyan Devlet”, “Duyarlı Devlet” konseptini ortaya koyan Tokayev, devletin tüm mercilerinin vatandaşların taleplerini duyması ve ivedilikle cevap vermesi gerektiğine odaklanıyor. Buna göre, tüm devlet kurum ve kuruluşlarının, kamu çalışanlarının bu yeni anlayış çerçevesinde çalışması gerekiyor. Bu bağlamda Tokayev Haziran 2019’da cumhurbaşkanı seçildikten sonra ilan ettiği iki büyük projeyi hayata geçirdi. Bunlardan ilki, kuruluş amacı devlet ile toplum arasındaki etkileşimi güçlendirmek, ulusal birlik ve toplumsal istikrarı pekiştirmek olan Ulusal-Toplumsal Güven Konseyinin kurulması oldu.
Kasım Cömert Tokayev’e göre iktidarlar halka dönük tüm vaatlerini hayata geçirme yükümlülüğü altındadır. Bu nedenle konseyin başlıca görevleri arasında, ulusal strateji ve programlar ile yasa tasarılarını kamuoyu adına incelemek, önemli stratejik gelişmeler hakkında kamuoyu ve sivil toplum kuruluşlarının düşüncelerini dikkate almak ve bunların yanı sıra kamuoyu, siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları ile devlet organları arasındaki yapıcı diyaloğu sağlamak yer alıyor. Tokayev’in bizzat başkanlık ettiği konseyde, Cumhurbaşkanlığı İdare Başkanı ile İnsan Hakları, Çocuk Hakları ve Girişimci Haklarının Korunması Komiserleri ve tanınmış devlet adamları, siyasi parti ve STK temsilcileri üyeler arasında bulunuyor. Yılda en az üç kez toplanması kararlaştırılan konseyde bugüne kadar iki toplantı yapıldı. Toplantılarda Cumhurbaşkanı Tokayev, kendine ait olan “farklı görüşler, tek millet” formülüne atıfta bulunarak, devletin toplumdaki fikir ayrılıklarından korkmaması, görüş çeşitliliğine saygı göstererek toplumun konsolide edilmesi gerektiğini vurguladı. Bunun yanında toplumun da kendi düşüncelerini açıkça ifade edebilecek güce sahip olması gerektiğini vurguladı.
Konseyden çıkan kararlar halkın takdirini topluyor
Cumhurbaşkanı Tokayev’in talimatları ve Ulusal-Toplumsal Güven Konseyinin yetkinlik birikimi nezdinde şimdiye kadar halka güven veren önemli kararlar alındı. Bu kapsamda hesap verebilirlik ve şeffaflık çerçevesinde, bütçe fonlarının etkin ve rasyonel kullanımını artıracak adımlar atılması, ülkenin dış borç tutarı hakkında yayılan yalan haberlerin toplumda yanlış anlamalara sebebiyet vermemesi, spekülasyonların önüne geçilmesi için tespitler yapılarak, Ulusal Ekonomi Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı tarafından dış borçlara ait tek kayıt hazırlanıp sunulmasının yanı sıra sosyal politika alanında aileleri sevindirici kararlar alındı. Düşük gelirli ailelerin çocuklarına sosyal yardım paketi hazırlanması, dörtten fazla çocuğu olan ailelere verilen devlet yardımı aylığının 110 dolardan 200 dolara çıkarılması, okul öncesi çocuklara gıda ve temel ihtiyaç maddeleri sağlanması, öğrencilerin okula gidiş-dönüş yol masrafları, okul kıyafetleri gibi ihtiyaçların ücretsiz karşılanması gibi maddeler söz konusu konseyde kabul edildi.
Görüşmelerde ayrıca barışçıl eylemlere izin verilmesi konusuna geniş yer ayrılarak, yasaları ve kamu düzenini ihlal etmeyecek eylemlerin düzenlenmesi konusunda tamamen yeni bir kanunun tasarlanmasına karar verildi. Siyasi partilere üyelik kaydında asgari sınırın 40 binden, 20 bine düşürülmesinin değerlendirileceği, partilerde kadın ve gençlere yüzde 30’luk kota ayrılmasının çalışmalarının yürütüleceği görüşüldü. Bunlarla beraber Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ve bunun ek protokolünün imzalanması için Dışişleri Bakanlığına talimat verildi. Talimatlar doğrultusunda şu anda Ceza Kanunu’na göre düzenlenen “iftira” suçu bu kapsamdan çıkarılacak ve böylece gazetecilerin daha özgür çalışmasına imkân tanınacak.
Konseyin ikinci toplantısında Cumhurbaşkanı Tokayev, konuşmasına “Demokrasi hem iktidar hem vatandaşlar için büyük sorumluluktur. Demokrasinin parçalanma ve dağılmaya değil, kalkınma ve yapıcılığa hizmet etmesi gerekiyor.” sözleriyle son verirken, Kazak toplumunu yurdun kalkınması ve refahı için yekvücut harekete geçmeye çağırdı.
Kasım Cömert Tokayev’in ikinci büyük projesi yetenekli 300 gençten oluşan yeni bir cumhurbaşkanlığı kadrosunun oluşturulması oldu. Bu kadroya girebilmek için 13 bin kişi başvurdu. Geçtiğimiz yılın sonbahar ve kış aylarında düzenlenen yedi aşamalı değerlendirme sürecinden sonra cumhurbaşkanlığı takımı belli oldu. Söz konusu kadroya giren yetenekli ve donanımlı gençler en kısa zamanda farklı alanlardaki önemli yönetici pozisyonlarına getirilecek. 2020’nin Ocak ayı itibarıyla atamalar başlamış durumda. Cumhurbaşkanı ve halkın bu gençlerden beklentisi bilgi, deneyim ve yeteneklerinin ülkenin çıkarları için kullanmaları. Tokayev böyle orijinal bir mekanizma vasıtasıyla ulusal modernizasyona, siyasi, sosyal ve ekonomik reformlara yeni bir ivme kazandırmayı hedefliyor.
Sosyal politikalar halkın Tokayev’e olan güvenini pekiştiriyor
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, 26 Haziran 2019 tarihinde hükümete ve Merkez Bankasına, nüfusun sosyal açıdan ihtiyaç sahibi kesimlerine 300 bin tenge tutarında teminatsız tüketici kredi borçlarını kapatma talimatı; geriye kalan vatandaşların ise kredi cezalarının affedilmesi emrini verdi. Bu tedbir 5 milyon Kazakistan vatandaşını etkiledi. Hükümet 629 bin borçlunun, teminatsız tüketici kredileri borcunu ödemek için cumhuriyet bütçesinden 105 milyar tenge ayırdı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev, 1 Eylül 2019 tarihinden itibaren kolejlerde uzmanlık dallarında öğrenim gören öğrencilere burs miktarını artırma talimatı verdi. Bundan önce ayda 15 bin 250 tenge alan öğrencilerin, bu akademik yıldan itibaren burs miktarı yüzde 30 artarak 21 bin 787 tenge oldu. Ayrıca Cumhurbaşkanının talimatıyla az gelirli ailelerden gelen üniversite öğrencilerine 5 bin burs tahsis edildi. Cumhurbaşkanı, hükümete 4 yıl içinde öğretmen maaşını iki katına çıkarması talimatını verdi. Öğretmenlere yapılacak ek ödemeler için bütçeden 5,2 trilyon tenge tahsis etme kararlaştırıldı.
Tokayev ayrıca mikro ve küçük işletme şirketlerini üç yıl boyunca gelir vergisinden muaf tutma talimatı verdi. Değişiklikler Ocak 2020’de yürürlüğe girdi ve üç yıl boyunca mikro ve küçük işletmelerin teftişinin de yapılmaması kararı alındı. İstihdam alanında yeni önlemler ve gelişmelerin yaşandığı Kazakistan’da yabancı işçilerin maaşlarını eşitleme ve dışarıdan iş gücü çekmek için kotayı değiştirme talimatı verildi. 2020 için yabancı iş gücü çekme kotasının önemli ölçüde azalarak yaklaşık yüzde 40 olması görülüyor; 2015’teki 49 bin, 2020’de 29 bine gerileyecek. İstihdamda bir diğer karar ise 250’den fazla insan çalıştıran ve 30’dan fazla yabancı işçi çeken tüm işletmeler düzenli denetimler kapsamına alınacak. Talimatlarıyla, işçilik alanlarındaki yabancı personelin azaltılmasının yanı sıra kadroda yerel personel çalıştırma zorunluluğu güçlendirilecek.
Kazakça Latin alfabesinin geliştirilmesi talimatı
Tokayev’in inisiyatifiyle Kazakistan bu yıl Türk dünyasının önemli şair ve düşünürlerinden Abay Kunanbayoğlu’nun 175. ve İslam dünyasının büyük düşünürü Farabi’nin 1150. doğum yıl dönümlerini kutluyor. Kazakistan’ın ekonomik refah ve siyasi modernizasyonun yanı sıra maneviyatına da hassasiyet gösteren bir ülke olarak, anma ve kutlama etkinliklerinin düzenlenmesine, ülkeler arası organizasyonların yapılmasına büyük önem veriyor.
Şubat 2018’de Kazakistan, Latin alfabesine dayalı yeni Kazak alfabesini onayladı. Ancak bu seçenek, öncekiler gibi hem halk hem de bilim adamları tarafından eleştirildi. Kasım Cömert Tokayev bu konuda acele etmemeyi ve önerilen nüshanın geliştirilmesi gerektiğini söyledi; yeni versiyonunsa Mart ayı içinde onaylanması bekleniyor.
Son birkaç yıl boyunca Almatı’nın Kok-Zhailau sahasında bir kayak merkezi inşaatına ilişkin ateşli tartışmalar yaşandı. Halkın karşı çıkmasına karşın, 2019 ilkbaharında elektrik şebekelerinin inşası ve tatil köyünün kanalizasyon çalışmaları başladı. İle Alatau Millî Parkındaki yolların ve kayak pistlerinin inşası için arsa sağlamak üzere ihale yapıldı. 2018 verilerine göre, projeye 12 milyardan fazla tenge harcandı. Tüm bu süre boyunca aktivistler, sahayı koruma ve çevresel konulara dikkat etme isteğiyle Cumhurbaşkanına başvurdular. 29 Ekim 2019’da Tokayev, Kok-Zhailau bölgesinin topraklarında herhangi bir tesisin yapımını yasakladı. Birleşmiş Milletler (BM) de bu kararı destekledi. Ayrıca Almatı’nın orta kesimindeki yoğun inşaat çalışmalarını yasaklama talimatı verdi.
Tokayev döneminde Türkiye-Kazakistan ilişkileri
Mesleği itibarıyla deneyimli br diplomat olan ve Kazakistan’ın değeri haline gelmiş çok vektörlü dış politika konseptinin oluşturulmasında imzası bulunan Kasım Cömert Tokayev, dengeli ve barışçıl iç siyasetle beraber dış siyasette de bu çizgisini devam ettiriyor. Tokayev, Kazakistan’ın özellikle Türkiye ile olan güçlü ilişkisine büyük önem atfediyor, karşılıklı üst düzey ziyaretlerden ve istişare mekanizmalarının pozitif etkisinden memnuniyet duyarak birlik ve beraber hususundaki hassasiyetini her zaman dile getiriyor. Cumhurbaşkanı Tokayev ile Kazakistan, uluslararası camianın sorumlu ve saygın üyesi olarak çalışmalarını sürdürüyor ve Orta Asya’da bölgesinde ve küreselde öncü roller üstlenmeye devam ediyor.