Hikmet EREN
Avrasya Ekonomik İlişkiler Derneği (EkoAvrasya)
Yönetim Kurulu Başkanı
Kurucu lider olarak 29 yıl boyunca Nur Otan Partisi’nden aday olup seçilen Nursultan Nazarbayev 24 Nisan 1990’da Kazak Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi tarafından devlet başkanı seçildi. 2020 yılındaki seçimlerde görevi sona erecek olan Nazarbayev, 19 Mart 2019’da Kazakistan halkına hitaben yaptığı konuşmasında devlet başkanlığı görevinden istifa ettiğini açıkladı.
Yetkilerini Senato Başkanı Kasım Jomart Tokayev’e devreden Nazarbayev, 20 Mart 2019’da Kazakistan Anayasası’nın ilgili maddeleri gereği, görevden kendi isteği ile çekilmiş oldu. Zamanlama, pek çok kişi, ülke kurum ve kuruluşları tarafından yeni bir başlangıcın işareti olarak kabul edildi.
2010 yılında parlamento tarafından kendisine verilen “ilbaşı-elbasi” unvanı ile “ulusun lideri” statüsünü hayatının sonuna kadar taşıyıp sürdürecek olan Nazarbayev, halen Nur Otan Partisi’nin Başkanı ve Anayasa Konseyi Üyesi olarak görev yapmaktadır.
Güvenlik Konseyi Başkanlığı yetkilerini de 2020 yılına kadar kullanacak Nazarbayev, Kazakistan, Rusya Federasyonu, Çin Halk Cumhuriyeti ve Türk Cumhuriyetleri ile “tenge-denge” siyaseti uygulayarak Kazakistan’ın modernleşmesi için özellikle Başkent Astana ile ülkenin Kuzey eyaletlerine büyük dış yatırımlar yapılmasına izin verdi.
Dünyada bu istifa ile ilgili pek çok yorum yapıldı. Fakat Nursultan Nazarbayev’in 2030 Ulusal Kalkınma Planı ile “Strateji 2050” hedefleri doğrultusunda yeni ulusal siyasi yönetsel yenileşimlerin önünün açılmasına örnek bir uygulamayı bizzat kendisinin başlatmış olduğunu gördük. Bu yeni demokratik bir süreçtir. Fakat Nazarbayev’in Kazakistan’daki etkin katılımcı ve demokratik hayatın tabana yayılmacı siyaseti üzerinde henüz yeterince durulmadığı anlaşılmaktadır.
Kazakistan’ın dünyadaki gelişmiş ilk 30 ülke arasına katılma hedefi ve gençlerin istihdamı, yakın hedef kalkınma hamlesine dönüştürülmek isteniyor. Bu doğrultuda ülkedeki yabancı sektörlere ait beyin gücü performansının milli kalkınma hedeflerine katkısı ve Kazakistan gençliğinin yöneticilik ve bürokratik gelişimi çok önemlidir.
2030 ve 2050 kalkınma hedeflerinde, gelişmiş ülkeler seviyesinde büyük atılımların yapılması temel şart olarak kabul edilmiştir. 21. yüzyılın müreffeh Kazakistan’ının daha yetenekli, daha çalışkan ve hoşgörülü gençler tarafından yönetilmesi için 2019 yılı “Gençler Yılı-Jastar Jılı” ilan edilmiştir. Ulusal seçim sisteminin daha katılımcı ve eşitlikçi olması konusunda Kazakistan’da önümüzdeki yıllarda kararlı ve kontrollü yönetim reformları başlatılabilir. Bu tarihi anında, Nazarbayev’in bugünün modern, egemen ve müreffeh Kazakistan’ın babası rolünü sürdüreceği ise kesin olarak kabul ediliyor. Bölge ve Türk dünyasında sorumlu küresel liderlik için Nazarbayev’in, denge stratejisini küresel ölçeklerde üstün başarı ile yönettiği çok iyi biliniyor. Kazakistan’ın modern kalkınma hamlelerinin küresel ortaklıklarla birleştirilmesinde Nazarbayev’in 29 yıllık kararlılığı, olağanüstü öngörüsü ve ulusun yeniden inşasını sağlam temellere dayandırması yatmaktadır.
Liderliğini, yetki gücünü milli barışçıl yurttaşlık politikası ile birleştirerek reform hareketlerine halkı ortak eden, ülkesine ve milletine bağlılığını çalışmaları ile göstermiş olan Nazarbayev’in istifasına Kazakistan Halkı hiçbir negatif tepki vermemiştir. Halkın Nazarbayev’e güveni ve inancı hâlâ üst düzeydedir. O her zaman kurucu lider olarak kabul edilmektedir.
Avrasya stratejisi ile Rusya ve Türk Cumhuriyetleri’ni ekonomik olarak birleştirmek isteyen Nazarbayev, ülkesinin gücü ve potansiyelini geliştirerek kullanma konusunda, bağımsızlıktan günümüze kadar halkın refah seviyesini yükselterek kamusal reformlarını bilgi toplumu projeleri ile destekleme konusunda Türkiye ve Atatürk modelini benimseyen bir idealisttir.
Özellikle Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu işlevi gören Astana Türk Akademisi’nin faaliyetleri; Türk Konseyi’nin, Türk Cumhuriyetleri’nin ortak uluslararası siyasal organı olarak kurumsallaştırılması; Latin alfabesine geçiş çalışmalarındaki kararlı ve istikrarlı çalışmalar Kazakistan’ın Türk dünyasının liderliğine yönelik milli faaliyetleri olarak kabul edilmektedir. Türk dünyasını ve Kazakistan’ı uluslararası kurum ve kuruluşlarda başarı ile temsil eden Nursultan Nazarbayev “Türk Dünyasının Aksakalı” olarak görülmektedir.
30 yıllık Nazarbayev döneminin değerlendirilmesi istendiğinde Kazakistan’ın ulus devlet modeli temeline dayalı ülke ve devlet inşasında, genel nüfus yoğunluğunun ülkenin büyüklüğü ve sektör yatırım kapasitesine etkisi bağlamındaki zafiyetlerini dış yatırımlarla telafi etme politikası güden Nazarbayev 2,7 milyon kilometrekarelik ülke topraklarında, dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi olarak Rusya ve Çin ile ortak büyük sınırlara sahip olmanın avantaj ve risklerinin farkındadır. Bu nedenle stratejik ve ekonomik olarak doğu ve batı ekonomilerine eklemlenmiş yatırımlar ile kendine özgü “denge politikasını” dünyaya benimsetmiştir.
Nazarbayev’in istifası konusunda küresel aktörler, Rusya ile ABD arasında potansiyel bir kriz uyarısı yapmış olsalar da Rusya Federasyonu ve Avrasya ülkeleri Avrasya Ekonomik Birliği ile Kazakistan’ın kendi paktını kurguladığını kabul etmektedir.
Nazarbayev dönemi Kazakistan için istikrarlı gelişme ve modern dünyaya çok yönlü bütünleşme açılımları olarak değerlendirilebilir. Bu bütünleşme çalışmalarında ülke kaynaklarının belirli bir kısmı yeni başkent, kara yolları, hava yolu filosu, demir yolları, petrol, gaz ve maden işletmeleri tesis yatırımlarına dönüşmüştür. Ayrıca ülke çapında doğal gaz şebeke hatları ve ağlarının yenileşmesi gibi yatırımlara aktarılmıştır. Ülkede yerli ve yabancı çok sayıda büyük hiper ve süper marketler zinciri yatırım yapmıştır. Kazakistan’da hizmet sektörü çok aktif olarak desteklenmektedir.
22 Haziran 1989’dan beri Kazakistan’da yapılan 1991, 1999, 2005, 2011 ve 2015 seçimlerini kazanan Nursultan Nazarbayev, oyların % 90’dan fazlasını alırken, seçmen katılımın % 88’in üzerinde olması, kendisinin milleti tarafından çok sevildiğini ve lider olarak tasvip edildiğini göstermektedir. 30 Ağustos 1995’te yeni anayasa referandumu ile cumhurbaşkanının beş yıllığına halkoyu ile seçilmesinin yürürlüğünden günümüze Nursultan Nazarbayev’in Nur Otan Partisi her seçimden büyük zaferlerle çıkmıştır.
İstifa sonrası 2020 yılına kadar cumhurbaşkanlığı yetkilerini seçimler olmadan sürdürme önerisini reddeden Nazarbayev, normal seçimlerin düzenli yapılmasını talep ederek kendisinin artık aday olmayacağını bildirmesi ülke siyasetinde yeni bir dönemi başlatmıştır. Nazarbayev’in “Ulusun Lideri” sorumluluğunu son nefesine kadar gönüllü olarak sürdürmesinin yanında istifasını takiben önemli yeni siyasal politik hedefler oluşturması, karar ve süreçlerin yasalaştırılması gibi milli politikalarda kendisine mutlaka danışılacağı ve mevcut yetkilerini kullanacağı bilinmektedir. Nazarbayev, ulusal stratejik yer altı ve yer üstü enerji rezervleri konusunda ülkesinin uluslararası gücünün farkındadır. 1989’dan beri Kazakistan’daki yönetim kadrolarını küresel dengelere uyumlaştırma mücadelesi vermektedir.
Kazakistan ve onun büyük lideri Aksakal Nursultan Nazarbayev, Türk Cumhuriyetleri ve Türk dünyasının 21. yüzyıldaki misyonu ve bunun şuuru içerisinde, geleceği kurgulama mücadelesini sürdürmektedir.
